Strikt

Al in het eerste gesprek was er wrijving tussen Suus en mij. Dat intakegesprek, op verwijzing van de huisarts, vond plaats samen met haar ouders, ze was immers nog maar zeventien jaar. De klachten waren nog wat vaag, al kwam naar voren dat ze niet altijd continent voor de urine was en daarvoor een luier droeg. Ook bleek ze regelmatig ‘afwezig’ te zijn, waarbij ze zich volgens de ouders ook angstig toonde. Op een vraag van haar over mijn positie had ik geantwoord dat ik niet kon beloven dat ik alles wat ze tegen mij zou vertellen, voor haar ouders zou verzwijgen. Boos was ze, al was op dat moment niet geheel duidelijk waarom.

Aan het einde van het tweede gesprek, dit keer met haar alleen, uitte ze zich suïcidaal. Ik reageerde vrij prompt met de mededeling dat ik haar verbood om zelfmoord te plegen en ik legde haar ook uit waarom ik dat deed (Meerdinkveldboom, 2009). Ze reageerde furieus: ‘Dat kunt u me helemaal niet verbieden!’, waarop ik antwoordde met: ‘Dat weet ik wel, maar ik doe het toch.’ Ze stond op en vertrok. Nog voor de deur van mijn kamer met een klap dicht sloeg kon ik haar toeroepen: ‘Volgende week zelfde dag, zelfde tijd.’

De week daarna kwam ze op de afgesproken dag en tijd. Ze was nog steeds woedend om mijn verbod. ‘Maar dan doe ik het wel over tien jaar!’ Wat een fantastisch antwoord. Ze gaf zichzelf, en mij, tien jaar de tijd om overwegingen te maken over zelfmoord plegen of niet.

Bij de gesprekken daarna testte ze mijn standvastigheid. Met een vriendin placht ze lange wandelingen te maken in het buitengebied van het dorp waar ze woonde, zo vertelde ze. De zus van die vriendin had zich niet zo lang daarvoor daadwerkelijk gesuïcideerd. Tijdens die wandelingen bespraken ze op welke wijze ze er gezamenlijk een eind aan zouden gaan maken. Mijn enige reactie bestond dan uit: ‘Je weet hoe ik erover denk.’ En dan was het onderwerp weer even van tafel.

Ze had wel redenen om ongelukkig te zijn. Uit informatie van haar ouders bleek de incontinentie een gevolg te zijn van het seksuele misbruik dat haar opa, moeders vader, had gepleegd toen Suus vijf jaar oud was. Toen had oma een keer naar Suus’ moeder gebeld met de vraag of Suus het niet leuk zou vinden om eens bij hen te komen logeren. Die vraag had moeder in grote verwarring gebracht, want opa was niet onschuldig. Moeder had vier zussen, en die waren in hun jonge jaren allemaal door hun vader misbruikt. Dat had nooit geleid tot een aanklacht of een veroordeling want vader was een bekende man in zijn regio met prima contacten met alle belangrijke mensen daar, inclusief de officier van justitie. Op voor haar onverklaarbare wijze was Suus’ moeder van alle vijf dochters (zoons waren er niet) de enige die de dans ontsprongen was.

Toen moeder dit vertelde schrok ik, zeker toen ze vertelde dat ze zich bewust was geweest van het risico dat ze Suus liet lopen. Ze had een van haar zussen opgebeld en gevraagd of die in dezelfde tijd wellicht haar dochtertje, van toen zes jaar, ook bij opa en oma kon laten logeren. Zo was het ook gegaan, met het gevolg dat beide meisjes tijdens de logeerpartij misbruikt waren. Waar ik echter het meeste van schrok was moeders toevoeging dat zij zich schuldig had gevoeld over het feit dat al haar zussen geslachtofferd waren en zij juist niet. Dat riep herinneringen op aan het boek van Primo Levi (1991) waarin hij dezelfde schuldgevoelens beschrijft van Joodse overlevenden van de concentratiekampen. Het leek ook te verwijzen naar de balans van geven en nemen zoals die door Nagy en Spark (1973) beschreven is. Moeder had immers geen beschadiging in haar jeugd opgelopen, in tegenstelling tot haar vier zussen. Ze had dus meer dan zij gekregen en had, ongetwijfeld onbewust, wellicht de behoefte om hen terug te betalen. Zou ze Suus naar opa en oma hebben laten gaan om haar eigen schuld in te lossen?

De incontinentie was nu ook te verklaren. Zoals kinderen eigen is kunnen zij tijdens seksueel misbruik ervaringen dissociëren om niet te hoeven voelen wat ze voelen. Zo had ze vermoedelijk haar kruis ongevoelig gemaakt. En mogelijk, ik heb haar dat niet gevraagd, was dit opnieuw noodzakelijk toen zij als gevolg van de puberteitsontwikkelingen seksuele gevoelens was gaan ervaren. Kort nadat de gesprekken waren begonnen, moest ze ook eindexamen gymnasium bèta doen. In diezelfde tijd gingen haar ouders om onduidelijke redenen, twee weken op vakantie. Omdat haar oudere broer al uit huis was, bracht Suus de nachten alleen thuis door. Op zich klaagde zij daar niet over, maar ze vertelde dat dit wel opnieuw tot dissociëren leidde, en dat probeerde ze te bestrijden door tot drie uur ‘s nachts een café in te duiken en zich vol te laten lopen. De dag erna deed ze dan haar examens. Overigens bleek ze tijdens alle gymnasiumjaren al zo vaak ziek of anderszins uit haar doen te zijn geweest dat ze in feite niet meer dan vijf jaar school had gevolgd. Vanzelfsprekend slaagde ze en ging ze na de zomer theoretische natuurkunde studeren. Want intelligent, dat was ze.

Ondanks mijn onverzettelijke houding ten opzichte van haar suïcidale wensen, bleef ze trouw voor de gesprekken naar me toe komen. Maar vanwege haar studie en de verhuizing naar de universiteitsstad werden de contacten al gauw stopgezet. In een koude winter, zeker vijf jaar later, kwam ik haar weer tegen op de schaatsbaan. Ze was goed gestemd en vertelde hoe het met haar ging. De studie had ze gestaakt, ze was geswitcht naar de opleiding creatieve therapie. Ook was ze in behandeling gekomen bij een vrijgevestigde psychiater die ik wel kende. Met een kleine twinkeling in haar ogen zei ze erbij dat ze in diens praktijk ook haar stage liep. Het kon niet anders of ze wist dat die combinatie niet helemaal zuiver was, want ze voegde er in een adem aan toe: ‘Dat zou u nooit goed gevonden hebben, hè?’ Daar had ze gelijk in, ik houd nu eenmaal van duidelijke grenzen. Intelligent was ze dus nog steeds.