Bod Pa: lessen van een sjamaan aan de hemelruiter – Over verbinden en verschil maken: een hommage aan Jean- Marie Govaerts

Zoals meestal start de studiedag al een beetje tijdens de treinreis. In de trein ontstaan de eerste ontmoetingen. Er zitten altijd wel enkele mensen die naar trouwe gewoonte tweejaarlijks naar Leuven afzakken om te proeven van wat Rapunzel, een Vlaams opleidingsinstituut, aan nieuws te brengen heeft en om te herverbinden met collega’s, vroegere opleiders en opleidelingen.

Deze keer belooft het een speciale editie te worden, want Jean-Marie Govaerts geeft als opleider de fakkel door aan zijn jongere collega’s. Govaerts is in Vlaanderen een gerespecteerd gezinstherapeut, opleider en auteur en een autoriteit op het gebied van hechting (Govaerts, 2007). Deze studiedag is dan ook een hommage aan een man die doorheen de jaren tal van therapeuten heeft opgeleid en geïnspireerd. In de trein wordt gespeculeerd over de titel van de studiedag: wie is die Bod Pa? Wie is de sjamaan die lessen geeft aan een hemelruiter?

Greet Splingaer, gezinstherapeut en coördinator van Rapunzel, leidt de dag in met een korte vertelling van het verhaal van Bod Pa, een verhaal dat Govaerts vaak gebruikte in zijn lessen. Bod Pa is het hoofdpersonage uit een boek van Anton Quintana (1995). Hij is een sjamaan, maar dan wel een heel vreemde: een mismaakte, blinde en vaak dronken dwerg. Hij wordt door een stamhoofd in Centraal-Azië ontboden om diens kreupele zoon Perregrin te genezen. Hoewel Bod Pa zich niet erg lijkt te bekommeren om Perregrins been, slaagt hij erin om de jongen mee te nemen in een ontdekkingstocht naar zichzelf en naar het volwassen worden. Perregrin wordt op die manier een pelgrim, wat zoekende in de ziel betekent.

Therapeuten in spe helpen zoeken in hun ziel is, aldus Splingaer, een vakmanschap dat Govaerts als een van de besten beheerst. Een vakmanschap, zo blijkt doorheen de dag, dat steunt op twee belangrijke pijlers: verbinden en verschil maken.

Het programma ziet er mooi gevuld uit. Naast de bekende naam van Peter Rober, gezinstherapeut en opleider bij Context, Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven, wordt het programma vooral ingevuld door oud-opleidelingen van de opleidingscentra Kern en Rapunzel. Al deze sprekers kregen op de een of andere manier opleiding van Govaerts.

Na de introductie van Splingaer verschijnt Rober op het toneel. Hij brengt een genuanceerd verhaal over gezinsgeheimen en toont daarbij hoe auto-etnografisch onderzoek – onderzoek waarbij je vertrekt vanuit je eigen levenservaringen – een gepaste methode kan bieden om de complexiteit van gezinsgeheimen beter en minder oordelend te begrijpen. Hij illustreert dat onder meer met het pakkende verhaal van zijn eigen grootvader die tijdens de tweede wereldoorlog in een concentratiekamp verbleef (Rober & Rosenblatt, 2016). Rober weet hiermee op een bijzondere manier het persoonlijke en het wetenschappelijke te combineren.

Helemaal passend bij de spel- en sprookjeswereld van Rapunzel staat na elke lezing de poppenspeler Armand Schreurs geprogrammeerd, die via reflectie en humor de verschillende presentaties met elkaar verbindt. Met zijn humor en improviserende spitsvondigheid neemt hij het publiek mee, en al snel wordt er in de hele zaal uitbundig gelachen.

Na de pauze houdt Mieke Hoste, relatietherapeute verbonden aan Psychiatrisch ziekenhuis te Pittem en opleider bij Rapunzel, een pleidooi voor het belang van spel en ‘half-wassenheid’. Zij zet in de verf hoe spel en verbeelding noodzakelijke ingrediënten zijn in volwassen relaties en meer specifiek in partnerrelaties. Hoe kunnen partners elkaar blijven uitnodigen om te spelen en niet vastgeroest te geraken in de ernst van alle dagdagelijkse rollen die ze op zich (moeten) nemen? Hoe kan (aan) geraakt worden en mogen (aan)raken het spel wederkerig maken zonder daarbij het belang van verschil en spanning uit het oog te verliezen? Ze eindigt haar verhaal met de presentatie van een zelfgemaakt filmpje waarin ze toont hoe spel, aanraking, dans en muziek een belangrijke rol kunnen innemen in therapeutische processen. De vele uren werk die Hoste hieraan besteed heeft, vormen naast de inhoud van haar boodschap het beste eerbetoon aan haar leermeester Govaerts. De poppenspeler sluit daarop mooi aan door het speels in de schijnwerpers te plaatsen.

De namiddag biedt verschillende workshops waarin wordt onderzocht hoe de pijlers van verbinden en verschil maken binnen diverse relatievormen en contexten aanwezig zijn. Elk van de sprekers laat op een eigen manier zien hoe hij of zij samen met cliënten beweging kan brengen door veilige verbindingen te creëren, en hoe er verschil nodig is om dynamische groei te laten ontstaan.

Siegrid Degryse, psycholoog en gezinstherapeut werkzaam in het welzijnswerk, vertelt hoe zij in haar werk met mensen die leven in armoede en sociale uitsluiting voortdurend wordt uitgedaagd om te zoeken naar wegen om toch te blijven verbinden.

Bart Heirbaut, maatschappelijk werker, gezinstherapeut, supervisor en opleider bij Rapunzel, zet het belang van vaderschap in de kijker: hoe kunnen wij, als vaak vrouwelijke hulpverleners, afstemmen op de taal van mannen en vaders en hoe kunnen we vaders helpen om beter te verbinden met zichzelf en anderen? Samen zingen is een mooie metafoor om het afstemmen te illustreren, waar de grondtoon voor veiligheid zorgt en de boventonen zorgen dat verschil mag bestaan.

Lieve Wijckmans en Muriel Princen, werkzaam in Ter Wende, een therapeutisch centrum voor jongeren en gezinnen, illustreren aan de hand van twee casussen hoe ze met ernstige trauma’s omgaan. Geïnspireerd door de ideeën van Govaerts over hechting en de aanpak van het geweldloos verzet, helpen ze gezinnen om hun relaties met de buitenwereld en de hulpverlening te verbeteren. Ze eindigen hun workshop met een pleidooi voor zelfzorg voor de hulpverleners die met deze complexe problematiek te maken hebben.

Als verslaggevers hebben we helaas niet alle workshops kunnen volgen maar om iedereen recht te doen, vermelden we nog graag de workshops van Katrien De Koster over systemische perspectieven op grensoverschrijdend gedrag en van Inge Vanderstraete over emotionele groei bij relationeel gekwetste kinderen.

Na de workshops is het tijd voor het dubbelinterview. Luc Declercq, psycholoog, gestalttherapeut en opleider bij Rapunzel, nodigt Jean-Marie Govaerts en diens zoon Pieter uit op het podium. Er ontstaat tussen deze drie mannen een warme dialoog over vader-zoonrelaties, over hoe stilzwijgen en weinig woorden soms een krachtig vertrouwen uitstralen, over hoe verschil maken en verdragen nodig is om eigenheid te kunnen ontwikkelen en hoe eigenheid ook verbinding kan bevorderen. Jean-Marie houdt daarbij een pleidooi voor wat hij noemt de rijkdom van de mannelijke doe-liefde. Ook het belang van een partner en moeder en een gezin wordt daarbij niet uit het oog verloren. Jean-Marie plaatst in dit interview zijn vrouw Magda alsook zijn beide dochters in het licht.

De dag wordt afgesloten met een lied van Jan Umans, kinder- en jeugdpsychiater, speciaal geschreven voor zijn leermeester. Er volgen nog speeches en woorden van dankbaarheid door Splingaer als coördinator en Hugo Mertens als voorzitter van Rapunzel. Een duidelijk geëmotioneerde Govaerts geniet van deze zorgvuldig georganiseerde studiedag, een mooie hommage aan een man die gedurende dertig jaar vele opleidelingen en vakgenoten professioneel geïnspireerd heeft. Er worden bloemen uitgedeeld en de receptie kan beginnen.

Op de treinreis wordt warm nagepraat: Bod Pa heeft een gezicht en betekenis gekregen. We nemen zijn lessen graag mee op onze professionele reis.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 0924-3631

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.