Het verbale voorbij

Met enthousiasme reizen we deze middag af naar De Nieuwe Liefde in Amsterdam, dat in het teken staat van het afscheid van Marian Ploegmakers-Burg, lid van verdienste van de NVRG.

Ploegmakers-Burg is klinisch psycholoog, psychotherapeut, systeemtherapeut en psychoanalytica voor kinderen, adolescenten en volwassenen. Daarnaast heeft zij als opleider, supervisor en leertherapeut zeer veel voor ons vakgebied betekend. Zesendertig jaar geleden was zij een van de oprichters van het AIGR, en zij stond aan de wieg van de NVRG. ‘Het verbale voorbij’ is een thema dat Ploegmakers-Burg al sinds jonge leeftijd op het lijf geschreven is (zie ook: Van Gorp & Siegers, 2020).

Albert Neeleman, als klinisch psycholoog en systeemtherapeut verbonden aan het AIGR, verzorgt de inleiding op deze dag. Neeleman neemt ons via de Bijbel, de filosofie en de psychotherapie mee in de rol en plaats die het woord heeft in ons leven. Een rijk gevulde inleiding, die direct tot reflecteren aanzet. ‘In den beginne was het Woord’, en taal is tevens het instrumentarium van ons denken. Niet vreemd dus dat ook in de psychotherapie en systeemtherapie het verbale tot op heden veelal vooropstaat. Maar dekt de taal de lading van wat er in ons denken, onze lijven en in onze ontmoetingen – ook in therapie – gebeurt tussen mensen? Luisteren en vertellen doen we niet alleen met woorden, maar ook met ons lijf en ons hart. ‘Het lichaam creëert de ruimte voor ons geestesleven en bepaalt voortdurend ons psychisch functioneren’, vertelt Neeleman. We zijn lijfelijk in therapie, wat niet alleen belangrijk is in het delen over moeilijkheden, maar juist ook in samen spelen, genieten en zingeving.

De eerste workshop was getiteld ‘De therapeutische relatie – van evidence-based naar dance-based’. Hij werd verzorgd door Saskia van Deursen, kinder- en jeugdpsychiater, psychotherapeut en systeemtherapeut, en tot voor kort werkzaam bij het Lorentzhuis, en door Flip Jan van Oenen, arts en systeemtherapeut, en tot aan zijn recente pensionering werkzaam bij zowel Arkin als het AIGR. In deze workshop draait het om actie. De snelheid waarmee Van Oenen en Van Deursen hun deelnemers bespelen laat eenvoudigweg niet de tijd om nog te kunnen nadenken. Met tal van oefeningen afkomstig uit de wereld van het improvisatietheater worden wij de vloer opgetrokken en op speelse wijze opgewarmd en overrompeld. ‘Het spelen’ is volgens hen een vaardigheid die in therapie een belangrijke rol speelt. Met het volwassen worden raakt de speelsheid steeds meer naar de achtergrond, waarbij de plaats ervan wordt ingenomen door het afwegen, het denken en het verbale. Om onze speelsheid en creativiteit te behouden dienen we onze ‘onbevangenheidsspier’ regelmatig te trainen, aldus Van Oenen. Met onbevangenheid winnen we de ruimte terug die door het denken wordt beperkt.

De tweede workshop door Erik van der Elst en Jeroen Wierstra, beiden vaktherapeut en systeemtherapeut, en verbonden aan het Lorentzhuis, staat in het teken van de kracht van stilte. Hoe we de stem van de stilte ruimte en aandacht kunnen geven in therapie. We bekijken een kort filmpje van Amnesty International, Four Minutes of Eye Contact, waarin we zien hoe mensen elkaar door slechts oogcontact leren kennen. Daarna een fragment van Peter Rober, die vertelt hoe de stilte niet leeg is maar gevuld met vele stemmen die nog niet gehoord zijn.

Na de videofragmenten leiden Van der Elst en Wierstra ons door een scala aan non-verbale oefeningen. Waar sommige oefeningen leiden tot ontspannen contact, wordt in andere oefeningen de spanning opgezocht om te onderzoeken welke innerlijke stemmen klinken tijdens deze oefeningen. We sluiten de workshop af met het schrijven van een gedicht gebaseerd op de feedback van een andere deelnemer. Luisteren met oren, ogen en hart om vervolgens te vervatten in woorden die raken.

De derde workshop, getiteld ‘Inspiraties uit de rijke combinatie van systeemtherapie en psychomotore therapie’, werd verzorgd door Bruno Hillewaere, psychotherapeut en systeemtherapeut, en Marco Visser, psychomotorisch therapeut en systeem-therapeut, beiden verbonden aan Euthopia. De deelnemers worden direct in beweging gezet. De oefeningen zijn zowel ervaringsgericht als verbindingsgericht en zorgen voor een losse informele stemming en enthousiasme onder de deelnemers.

Hillewaere en Visser laten verder aan de hand van videofragmenten zien hoe zij de samenwerking tussen een systeemtherapeut en een psychomotore therapeut hebben vormgegeven. In plaats van praten over de conflicten thuis, worden spelsituaties in de ruimte neergezet, waarbij de ervaring centraal staat. Uitgangspunten bij hun werkwijze zijn dialogisch werken, reflecting teams, opzetten van enactments en settingswisselingen. Deze therapievorm is organisch, speels en vooral ervaringsgericht. In de therapie heeft Hillewaere ook de vijf co’s verwerkt die hij al eens eerder beschreef als belangrijke peilers in gezinsgesprekken (Hillewaere, 2020). Het was een mooie en waardevolle workshop, met een kijkje in de keuken van Euthopia.

Bij aanmelding stond ook een verrassingsworkshop op het programma. Wie het aandurfde zich daarvoor op te geven, werd in deze workshop door Chaja Kaufmann, vrijgevestigd psychotherapeut, klinisch psycholoog en lichaamsgericht therapeut, en tangodocente Mira van der Griendt ingewijd in tangotherapie. Met een geleidelijke opbouw in oefeningen en met gesloten ogen leren we deze prachtige manier van afstemmen op onze danspartners kennen, via de grond, muziek en beweging. Er is een leider en een volger, maar we merken hoe de leider afstemt op de beweging van de volger en daarop bijstuurt. Leiden is afstemmen, leiden is ook volgen. Deze vorm van therapie biedt een snelle inkijk in de patronen tussen partners. Bovenal geeft het verbinding en ontspanning, belangrijke elementen in therapie die in het verbale zeker niet altijd gevonden worden.

De dag eindigt met aandacht voor het afscheid van Ploegmakers-Burg. Er wordt gesproken door vakgenoten en familie, er wordt gezongen – dat is inmiddels traditie bij het AIGR. Er is aandacht voor haar levensloop, zowel in haar vak als persoonlijk. In de zaal en in de woorden die gesproken worden, is zichtbaar en voelbaar hoe Ploegmakers-Burg een speciale band heeft met veel van de aanwezigen. Iedereen die aan het woord komt, roept in de zaal de nodige emoties op en doet ons stilstaan bij de zeer grote bijdrage die Ploegmakers-Burg geleverd heeft aan de ontwikkeling van systeemtherapie in Nederland. Warm gesteund door haar collega’s van het AIGR wordt het afscheid ceremonieel en lijfelijk gemarkeerd door een rite de passage door de zaal.

Na de borrel verlaten we deze dag, vol van alle ervaringen en indrukken. Het enige wat nog een paar hoofdbrekens geeft, is hoe deze prachtige dag in het teken van Ploegmakers-Burg en waar zij voor staat in woorden te vatten is in een congresverslag. Woorden zullen ook hierbij tekortschieten.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 0924-3631

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.