Ons bestaan op een bordje – Weg van elkaar na scheiding

Daisy Luiten is creatief therapeut en biedt dit bordspel aan aan het ruime werkveld van de hulpverlening. Zij is gespecialiseerd in rouw en verlies bij kinderen, jongeren en volwassenen.

Luiten heeft opnieuw een therapeutisch levensspel ontwikkeld, waarin met behulp van stellingen en vragen gesproken kan worden over het thema scheiding als vorm van verlies. Het spel is op eenzelfde wijze vormgegeven als haar bordspel Alle sterren van de hemel (2003). Het ziet er zorgvuldig en kleurrijk uit, en de hulpmiddelen, zoals een praatstok met veren, een zandloper en een kaarsje (met batterij) in de vorm van een zonnetje, zijn uitnodigend.

Luiten heeft bij dit bordspel ook een uitgebreide handleiding geschreven met de doelstellingen en de risico’s ervan. Ze pleit ervoor om het spel alleen onder begeleiding van een hulpverlener of therapeut te spelen en de handleiding vooraf zeer zorgvuldig te bestuderen. Naast de uitgebreide handleiding krijgen de spelers via de mail uitleg aangeboden over hoe het spel te gebruiken.

Luiten is zorgvuldig en punctueel, ook als het gaat om de uitwerking en vormgeving van dit bordspel. Ze heeft een groot arsenaal aan vragen en stellingen bedacht met betrekking tot het thema scheiding en deze gecategoriseerd en met kleurtjes vormgegeven. In de handleiding kun je goed terugvinden welke dat zijn en wat ze beoogt met de diverse categorieën.

Als therapeut is het belangrijk ter voorbereiding een keuze te maken uit de kaartjes, zodat het bordspel voldoende afgestemd is op diegenen met wie het gespeeld zal worden. Het is immers de bedoeling om meer diepgang in het therapeutisch proces te brengen en de onderlinge dialoog tussen de betrokkenen te bevorderen.

In de handleiding vind je terug hoe je het spel individueel met een kind of volwassene kunt spelen, hoe met ouder(s) en kind(eren) samen, hoe alleen met ‘brusjes’ en hoe je het spel in een groep kunt spelen. Luiten heeft duidelijk beschreven hoe je iedereen kunt voorbereiden op het spel en wat helpend is om het proces goed te laten verlopen.

Luiten beschrijft ook de contra-indicaties, zoals complexe vechtscheidingen. Er zal dan eerst aan voorwaarden voldaan moeten worden, zoals beschreven in de handleiding, alvorens het spel te introduceren.

Tijdens het spelen van het spel in mijn werksetting, met collega’s en met kinderen uit een gezin waarvan de ouders zijn gescheiden, werd zichtbaar hoe het gesprek zich verdiept, hoe er een uitwisseling ontstaat over de beleving van de scheiding en hoe dit bordspel kansen biedt om zichtbaar te maken hoe gezinsleden op een heel verschillende wijze de scheiding kunnen ervaren. Afhankelijk van de leeftijdsfase, eigen temperament en hun netwerk kan dat erg uiteenlopen.

Wanneer ‘brusjes’ met elkaar in gesprek gaan, wordt snel zichtbaar hoe vaak de dynamiek van zelfbescherming, eigen copingstijlen en het beschermen van elkaar in werking treedt. Belangrijke thema’s hierbij zijn de loyaliteiten en loyaliteitsconflicten die in het kader van echtscheiding kunnen ontstaan. Luiten heeft hier expliciet bij stilgestaan door op de kaartjes met een ‘L’ aan te geven welke vragen een loyaliteitsconflict kunnen blootleggen. Het is van belang als therapeut hierop bedacht te zijn en deze kaartjes bewust te gebruiken of juist weg te laten. In de voorbereiding op het gesprek kan de therapeut hier met een ouder bij stilstaan en afspraken maken als opgemerkt wordt dat een kind of jongere gevoelens laat zien die kunnen duiden op een loyaliteitsconflict.

Tijdens het spelen van het spel werd duidelijk dat je als therapeut alert moet zijn op de verschillende leeftijdsfasen waarin de deelnemers zich bevinden en op hun noden. Jonge kinderen kunnen snel afhaken als oudere broers en zussen elkaar vinden in de uitwisseling en op een verbaal hoog niveau gaan communiceren. Als therapeut kun je de jongere kinderen dan expliciet uitnodigen, samenvatten wat er gezegd is en ook de oudere broers en zussen aanmoedigen om vragen aan de jongere kinderen te stellen. Luiten heeft hier ook aandacht aan besteed en de kaartjes dubbelzijdig beschreven, met aan de ene kant vragen die aansluiten bij de leeftijdscategorie zes tot twaalf jaar en aan de andere kant vragen voor twaalf-plussers.

In het spel zitten ook creatieve opdrachten, die ondersteunend kunnen zijn in het proces en iedereen de kans bieden om zich op eigen wijze te uiten, maar ook om samen te werken op een minder verbale manier, waardoor de dialoog over de vraagstelling vaak indirect gevoerd wordt.

Het therapeutisch levensspel rond het thema scheiding kan als een zinvol hulp-

middel gezien worden voor systeemthera-peuten en systemisch werkers. Het bevordert de interactie, verheldert patronen en voegt nieuwe elementen toe middels de dialoog, waardoor het begrip voor elkaars beleving wordt vergroot en onderlinge relaties versterkt worden.

Tijdens het uitproberen werd duidelijk dat het spel uitnodigt informatie omtrent het thema uit te wisselen. Het creëert kansen om zichtbaar te maken dat tijdens de scheiding vaak iedereen zijn eigen wijze heeft om met de spanningen en onzekerheden om te gaan en dat het niet vanzelfsprekend is die te delen. Er werd vaak naar elkaar geuit dat ze geen idee hadden dat de ander het misschien anders had ervaren. De spreekstok helpt om de rust te bewaren wanneer iemand het woord genomen heeft.

In het systeemtherapeutisch proces vond ik het spel een mooi instrument om in te kunnen zetten wanneer er een vastgelopen (gestold) verhaal is ontstaan en er steeds meer ‘eilandjes’ in een gezin gevormd worden, wat leidt tot onbegrip en vervreemding. Wanneer emoties en gedachten niet meer gedeeld worden, ontstaan er spanningen, boosheid en frustratie. Bij jonge kinderen merk ik vaak opstandig gedrag, bij jonge adolescenten terugtrekgedrag of juist zoeken naar of oprekken van grenzen. Zodra er gesproken kan worden middels woorden en creatieve beelden over deze periode in hun leven, met ouders, broers en zussen, helpt dat in het weer gezien en gehoord worden. Er ontstaat dan zichtbaar meer rust en verbondenheid. Het spel is een aanrader voor therapeuten en hulpverleners die vanuit een systemische blik met gezinnen en individuen werken, waar scheiding en loyaliteiten omtrent scheiding een rol spelen. Het is niet geschikt wanneer er sprake is van vechtscheidingen.

Ik ervaar het spel als een waardevol instrument dat ingezet kan worden, maar waar zorgvuldigheid en leiderschap op procesniveau van zeer groot belang zijn tijdens het spelen ervan.

© 2009-2024 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 0924-3631

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.