Hoe kan systemisch werken de voortijdige beëindiging van pleeggezinplaatsingen voorkomen?

Summary

De ouders van Noa gaan samenwonen als moeder ongepland zwanger blijkt. De eerste jaren van haar leven worden Noa en haar ouders herhaaldelijk uit huis gezet vanwege betalingsachterstanden. Er is sprake van relatieproblemen en fysiek geweld tussen de ouders. Als Noa bijna twee jaar is, gaan de ouders uit elkaar en zwerft moeder met Noa van adres naar adres. Moeder heeft een belast verleden en een klein netwerk. Vader heeft een alcoholprobleem en gaat samenwonen met een andere vrouw. Er komt een ondertoezichtstelling. Moeder wordt met Noa opgenomen in de moeder-kindopvang, maar kan de zorg voor Noa niet langer dragen.

Noa gaat bij haar grootouders van vaderszijde wonen. In verband met hun persoonlijke situatie (hoge leeftijd, lichamelijke kwalen van oma, zorg voor gehandicapte zoon) kunnen zij slechts korte tijd voor Noa zorgen. Moeder wil de zorg voor Noa graag weer op zich nemen, maar het lukt haar niet om haar leven op orde te krijgen. Vaders partner is zwanger van een tweeling en wil beslist niet dat Noa bij hen komt wonen.

De plaatsing bij de grootouders verloopt moeizaam. Grootouders zijn lief en zorgzaam voor Noa, maar heel negatief over moeder. Moeder wordt buiten de deur gehouden omdat zij in de ogen van grootouders niet goed voor Noa heeft gezorgd en schuldig is aan de relatiebreuk met hun zoon. Moeder heeft haar kansen volledig verspeeld, aldus de grootouders. Aangezien moeder blijft zwerven en in de prostitutie gaat werken, neemt de gezinsvoogd na negen maanden een opvoedingsbesluit. Dit betekent dat Noa niet teruggaat naar (een van de) ouders en zal opgroeien in een pleeggezin. In verband met de continuïteit voor Noa overweegt de gezinsvoogd in eerste instantie om grootouders te vragen voor hun kleindochter te blijven zorgen. Maar de twijfel groeit.

Het pleeggezin van Piet en Josien wordt gematcht met Noa en haar ouders. Noa is drie jaar als ze bij Piet en Josien gaat wonen. In het zorgteam rondom Noa zitten vader, de pleegouders, de pleegzorgbegeleider en de gezinsvoogd. Ook de partner van vader en zijn ouders sluiten aan. Moeder heeft een bezoekregeling van anderhalf uur per twee maanden. Zij komt vaker niet dan wel en zij wil niet bij het zorgteam aanwezig zijn. Het zorgteam komt vier keer per jaar bijeen.

De pleegzorgbegeleider is vooral de hulpverlener, praatpaal, adviseur en coach van Piet en Josien in het dagelijks opvoeden van Noa. Daarnaast is zij de voorzitter van het zorgteam en bij vlagen de mediator tussen vader en de pleegouders. Ook is zij de samenwerkingspartner van de gezinsvoogd en de coördinator in het stroomlijnen van eventuele verder in te zetten hulp.

Vader is altijd aanwezig bij het zorgteam. Hij geeft aan dat hij Noa vaker wil zien omdat hij bang is van haar te vervreemden. De pleegouders leren Noa elke dag beter kennen en zien een impulsief en onrustig meisje. Josien wordt herhaaldelijk geraakt door de teleurstelling die Noa ervaart als moeder de bezoekafspraak niet nakomt. Zij raakt verstrikt in de positieve gevoelens voor Noa en de negatieve gevoelens voor Noa’s moeder. Josien schaamt zich daarvoor en geeft aan dat ‘het voelen anders is dan het weten’.

De pleegzorgbegeleider ervaart toenemende boosheid en negativiteit tijdens overleg van het zorgteam en voelt zich onmachtig. Als Josien aangeeft hoe moeilijk zij het vindt om Noa op te voeden en in huilen uitbarst, komt er een kleine opening. Vader ziet voor het eerst dat de pleegouders ook worstelen en stelt dat zij gelukkig geen ‘superouders’ zijn. Tegelijkertijd voelt hij een appel en oppert hij dat Noa misschien dan toch beter bij hem kan komen wonen.

Tijdens overleg van het zorgteam tekent de pleegzorgbegeleider het patroon. Hoe meer de pleegouders hun gevoel laten zien, hoe meer vader zijn gevoel durft te tonen, en vice versa. Vader en de pleegouders herkennen het. Vader geeft vervolgens aan zich nog schuldiger te voelen naar Noa nu hij samen met zijn partner twee zoontjes heeft die hij wel zelf opvoedt. Dit geeft de pleegzorgbegeleider een onbehaaglijk gevoel. Zij wil vader zo snel mogelijk van dit gevoel afhelpen en zijn zelfwaardegevoel opkrikken. Zij gaat vader overtuigen dat het niet zijn schuld is.

De pleegzorgbegeleider vraagt aan vader hoe zijn schuldgevoel eruitziet en tekent het op de flap-over. Zij stelt vragen over het schuldgevoel: wanneer is het minder aanwezig? Wie of wat helpt jou bij dit schuldgevoel? Wanneer doe jij iets waardevols met Noa? Wanneer gaat het goed met Noa? Wanneer ben jij de vader die je voor Noa wil zijn? Zo zorgt zij ervoor dat het schuldgevoel vader minder in de greep heeft. Voor vader blijft het lastig Noa toestemming te geven om in het pleeggezin op te groeien. Wat vader helpt is dat zijn partner haar fiat wel kan geven.

Het opvoeden van Noa valt de pleegouders steeds zwaarder. Vooral Piet heeft moeite met het gevoel een andere band met Noa te hebben dan met zijn eigen (volwassen) dochters. Door emotionele verwaarlozing is er bij Noa sprake van hechtingsproblematiek. Bij Piet ligt de focus op het ‘heropvoeden en behandelen van Noa’ en hij voelt zich keer op keer afgewezen door haar ambivalente gedrag. Goed pleegouderschap wordt door Piet gelijkgesteld aan de afwezigheid van probleemgedrag.

Piet wil dat Noa therapie krijgt om haar hechting te verbeteren. Ze laat uitdagend of vijandig gedrag zien als het te gezellig wordt. Hij stelt dat de gezinssfeer er erg onder lijdt. Misschien is het beter voor iedereen als Noa ergens anders gaat wonen.

Josien begrijpt de uitleg van de pleegzorgbegeleider. Zij kan de heftige uitvallen van Noa zien vanuit de voorgeschiedenis van Noa en steeds op een speelse, empathische en nieuwsgierige manier de verbinding met haar blijven maken. Piet blijft aandringen op individuele hulp voor Noa.

Tijdens een emotioneel zorgteamoverleg blijkt dat hij vaak wordt getriggerd door Noa en haar stress en gedrag niet kan hanteren. Hij voelt zich afgewezen en kan zijn eigen emoties onvoldoende reguleren. Dit vergroot de ontregeling van Noa. De pleegzorgbegeleider weet dat afwijzing door zijn eigen vader bij Piet een rol heeft gespeeld.

De pleegzorgbegeleider exploreert de pijnlijke ervaringen en de hechtingsgeschiedenis van Piet. Het beeld van zijn vader blijkt gedrenkt in boosheid en onmacht. Wat wil hij hierin behouden en waarvan wil hij juist afstand nemen? Piet komt tot het inzicht dat hij niet langer slachtoffer wil blijven van zijn voorgeschiedenis. Tegelijkertijd wordt hij dusdanig door verdriet overmand dat hij zich ziek meldt op het werk. De grens wordt bereikt. Noa moet in therapie of anders weg, aldus Piet. De pleegzorgbegeleider bespreekt in haar team mogelijke doorverwijzing van Noa naar een therapeut.

Ondanks schaamtegevoelens erkent Piet dat een intensiever traject nodig is om een stabiele opvoeder voor de inmiddels vijfjarige Noa te kunnen zijn. Natuurlijk wil hij voor haar blijven zorgen. Het eventueel beëindigen van de plaatsing roept bij hem gevoelens van schuld en teleurstelling op. Maar hoe kan hij voor het kind van een ander zorgen als er niet voor hem is gezorgd? Het traject met Piet is langdurig en Josien voelt zich wat alleen staan in de pittige opvoedingstaak.

In het zoeken naar verlichting in de opvoedtaken wordt in het zorgteam actief verkend wie binnen het netwerk Noa zou kunnen opvangen. Verschillende betrokkenen voelen het appel en bieden hun steun aan. De bezoekregeling met vader wordt op initiatief van zijn partner uitgebreid naar een driewekelijks weekend. Vader is er enorm blij mee. Ook de grootouders vinden het heerlijk als Noa af en toe komt logeren. Daarnaast blijkt de oudste dochter van de pleegouders bereid Noa soms op te vangen in haar gezin. Twee gezinssystemen met de daarbij behorende netwerken blijken voor Noa een rijk bezit. Een stabiele, duurzame pleeggezinplaatsing lijkt vooralsnog geborgd.